4. De functie van het kerkgebouw
Wanneer we kijken naar de functie van kerkgebouw de eeuwen door, dan kunnen we twee perioden onderscheiden, namelijk die van voor de Reformatie en die van erna.
Een heel duidelijk verschil is het sacrale karakter van het kerkgebouw, dat voor de Reformatie heel duidelijk aanwezig is geweest. De kerk werd gezien als een gewijde ruimte, die toebehoorde aan de patroon-heilige Sint Pancratius. Kerk en omgeving werden dan ook van de buitenwereld afgescheiden door een muur, een aarden wal of een heg.
In de periode na de Reformatie verdween dit sacrale, gewijde karakter. De calvinisten beschouw(d)en het kerkgebouw als een ruimte die geschikt was voor alle zaken die de mensen aangaan, maar tot ‘verscheiden’ gebruik.
Het kerkgebouw op zichzelf heeft nu niets heiligs meer en kan dus doordeweeks ook voor andere, zij het bij haar karakter passende, doeleinden gebruikt worden.
Eeuwenlang werden in en om de Oude Kerk de doden begraven. Het koor was de plaats waar de geestelijken werden begraven. Ook na de Reformatie bleef dat de plaats waar de kellenaars werden bijgezet. Tot 1824 werd de kerk en de daaromheen gelegen begraafplaats nog gebruikt voor het begraven van de doden. Kort daarna werd de kerkhofmuur afgebroken.
Het kerkgebouw heeft in de geschiedenis ook niet altijd gediend voor religieuze doeleinden. Uit oude stukken is gebleken, dat in de kerk zelfs veilingen van onroerende goederen werden gehouden.
In de tijd van de Franse Revolutie luidde de klok niet alleen om de mensen voor de Dienst des Woords op te roepen, maar ook voor bijeenkomsten, waarin volksrepresentanten uiteenzettingen kwamen geven over de ‘nieuwe orde van de tijd’ en over de gevolgen , welke de ideeën van vrijheid, gelijkheid en broederschap zouden hebben voor het politieke en maatschappelijke leven.
De Duitsers gebruikten in november 1944 het kerkgebouw voor het onderbrengen van honderden mannen uit Rotterdam, die zij bij een razzia hadden opgepakt en wier trein ter hoogte van Putten door Geallieerde vliegtuigen was beschoten.
In oktober 1944 door de Duitsers gebruikt werd voor het gevangen houden van vrouwen en kinderen en ook van gearresteerde mannen op 1 en 2 oktober 1944 tijdens de razia van Putten. Ook werden na de oorlog na de oorlog de namen voorgelezen van de in concentratiekampen omgekomen mannen, voorzover die namen op 10 mei 1945 bekend waren.
Ook als concertruimte wordt de Oude Kerk vaak gebruikt door de vele koren die Putten rijk is. Evenals voor de al eerder genoemde orgelconcerten.
-o-o-
In het jaar 1606 werd het kerkgebouw voor het eerst gebruikt als vergaderruimte door de maalschap van het Putterbos.
Bij de kerk werd ook rechtgesproken. Putten had namelijk geen eigen rechtspraak zoals de steden Harderwijk, Hattem, Arnhem en Wageningen. Voor de plattelandsbevolking gold het landrecht. Op gezette tijden werd door de richter of de drost van de Veluwe de Lage Bank gespannen in het kader van het Veluws Landgericht. Deze drost was de vertegenwoordiger van de landheer. Eén van de wegen die naar de kerk toeloopt dankt hieraan haar naam: de Drosteweg. Volgens de overlevering kwam de drost langs deze weg vanuit Barneveld naar Putten.
De voornaamste functie is echter nog steeds die van het bedehuis. Elke zondag mag hier Gods Woord geopend worden en het Evangelie verkondigd. Hopelijk mag het gebouw deze functie tot aan de Wederkomst van Christus toe behouden en in het Puttense dorpsleven zijn centrale plaats blijven innemen.